BIOLOGISCH EN BIODYNAMISCH

 

Er was een tijd dat er aan de kreten biologisch en biodynamisch een muf geitenwollensokkenimago kleefde. Anno 2013 staan de zaken er heel anders voor: de geitenwollensokken zijn hip geworden! Er is een groeiende belangstelling voor biologische en biodynamische producten en de wijnwereld blijft niet achter bij deze trend. Langzaamaan verschijnen er steeds meer biologische en biodynamische wijnen in de winkelschappen. In steeds meer supermarkten, slijterijen en wijnspeciaalzaken staan ze zo voor het grijpen.

 

Maar hoewel biologisch helemaal van nu is, weet lang niet iedereen wat deze term eigenlijk inhoudt. Wat betekent het nu, als een wijn biologisch is? Is dat iets anders dan biodynamisch? En hoe zit het met al die verschillende keurmerken?

 

Biologische wijn

Een wijnboer die biologisch werkt, behandelt zijn wijngaard, druivenstokken, druiven en wijn zo natuurlijk mogelijk. Zo gebruikt hij bijvoorbeeld geen genetisch gemodificeerde (= gemanipuleerde) organismen. Ook worden er geen chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen (pesticiden, herbiciden, insecticiden) ingezet om ziekten of insecten in de wijngaard te bestrijden. In plaats daarvan kiest de biologische wijnboer voor natuurlijke oplossingen. Zo laat hij bijvoorbeeld kippen rondlopen in de wijngaard om schadelijke larven op te eten en zorgt hij ervoor dat in de wijngaard bloemen groeien die nuttige insecten en vogels lokken, die op hun beurt de schadelijke insecten opeten. Onkruid mag gewoon groeien in de biologische wijngaard, want dit bevordert de biodiversiteit. Soms laat men schapen in de wijngaard grazen om het onkruid een beetje onder controle te houden.

 

Klinkt allemaal heel milieuvriendelijk, maar ook de biologische wijnbouw kan helaas milieuvervuilend zijn: om een ziekte als meeldauw te bestrijden, is de biologische wijnboer net als de ‘gewone’ wijnboer aangewezen op gebruik van koper en zwavel. Deze stoffen hopen zich op in de grond en doden daar, behalve de schimmels die meeldauw veroorzaken, ook nuttige parasieten en schimmels. De gebruikte hoeveelheden koper en zwavel zijn in de biologische wijnbouw wel lager dan in de conventionele wijnbouw.

 

De bodem van de wijngaard is het belangrijkste aandachtspunt van de biologische wijnboer. Hij streeft ernaar de bodem zo gezond en vitaal mogelijk te krijgen en te houden. Het idee hierachter is dat een bodem die een goede structuur heeft, rijk aan voedingsstoffen is en veel activiteit van micro-organismen bevat de uiteindelijke wijn beter en complexer maakt. Om dit te bereiken werkt de biologische wijnboerdoorgaans handmatig (tractoren maken door hun gewicht de grond van de wijngaard compacter, wat niet goed is voor de structuur), zorgt hij voor een goede diversiteit aan planten in de wijngaard en maakt hij gebruik van compost om de bodem te voeden. Gebruik van kunstmest is verboden, aangezien dit niet natuurlijk is. Bovendien voedt kunstmest vooral de druivenstok in plaats van de bodem, wat niet de bedoeling is.

 

De oogst van de druiven vindt in de biologische wijngaard vaak handmatig plaats. Het proces van wijnmaken (de vinificatie) dat hierop volgt is in wezen hetzelfde als in de ‘normale’ wijnbouw. Verschil is dat de meeste chemische toevoegingen verboden zijn, aangezien men zo natuurlijk mogelijk wil werken. Uitzondering op deze regel is sulfiet, aangezien het erg lastig is een houdbare en stabiele wijn te maken zonder sulfiet. Verder laat men de wijn zo min mogelijk bewerkingen ondergaan, dit ook om de wijn zo natuurlijk mogelijk te houden.

 

Biodynamische wijn

De biodynamische wijnbouw hanteert dezelfde uitgangspunten als de biologische wijnbouw, maar gaat nog een aantal stappen verder. Deze benadering is gebaseerd op de antroposofische theorie die Rudolph Steiner in de jaren 20 van de vorige eeuw opstelde en die later nog verder uitgewerkt is door Maria Thun.

 

In deze theorie wordt de natuur opgedeeld  in de vier elementen aarde, water, lucht en vuur. Ook de druivenstok bestaat uit deze vier elementen: het wortelstelsel is het element aarde, de bladeren zijn het element water, de bloemen zijn de lucht en de druiven zijn het vuur (ook wel zonnewarmte). Deze elementen zijn allen met elkaar verbonden en wisselen onderling energie uit.

 

De vier elementen worden beïnvloed door de kosmische cycli, dat wil zeggen door de (veranderingen in de) stand van zon, maan, sterren en planeten. Voor elk van de vier elementen bestaat een gunstige periode tijdens de maancyclus. Zo heeft het verspreiden van mest over de bodem van de wijngaard bijvoorbeeld het meeste effect als dit gebeurt wanneer de maan tegenover een van de aardetekens van de dierenriem (Stier, Maagd of Steenbok) staat. Alle werkzaamheden in de biodynamische wijngaard en alle handelingen tijdens het proces van wijnmaken worden daarom afgestemd op deze kosmische cycli en vinden dus plaats op het moment dat de stand van zon, maan, sterren en planeten het meest gunstig is.

 

Net als in de biologische wijnbouw ligt ook in de biodynamische wijnbouw de focus op de vitaliteit van de bodem. Om de bodem zo vitaal mogelijk te maken gebruikt men, naast compost, allerlei biodynamische middelen. Twee belangrijke middelen zijn bijvoorbeeld hoornmest (om de processen in de bodem te optimaliseren) en hoornkiezel (om de plant te vitaliseren). Deze middelen maak je door respectievelijk koemest of kwarts in een koehoorn te doen en deze vervolgens 6 maanden te begraven. Hierna kan het middel in de wijngaard gebruikt worden. Een ander voorbeeld zijn kleine preparaten van o.a. duizendblad, kamille of brandnetel die toegevoegd worden aan de compost om deze te activeren. De geactiveerde compost maakt de bodem zeer ontvankelijk voor de invloed van de kosmische cycli.

 

Overigens ontkomt men ook in de biodynamische wijnbouw niet aan het gebruik van koper en zwavel in de strijd tegen meeldauw. Chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen, genetisch gemodificeerde organismen en kunstmest zijn net als in de biologische wijnbouw verboden.

 

Keurmerken

Stel, je wilt een biologische of een biodynamische wijn gaan kopen. Hoe herken je deze wijnen dan? Hiervoor bestaat een woud aan keurmerken en termen, aangezien elk land zijn eigen keurmerken heeft en er binnen diverse landen zelfs regio’s bestaan die een eigen keurmerk hanteren. Bovendien verschillen de benamingen natuurlijk per taal: organic, biologique, aus organischem Anbau en orgánico betekenen allemaal ‘biologisch’.

 

Naast al deze verschillende termen en keurmerken bestaat er sinds 1 juli 2012 één overkoepelend, verplicht Europees keurmerk voor alle verpakte biologische producten. Dit keurmerk herken je aan het logo met het blaadje van sterren. Doorgaans is dit logo groen, maar het kan ook in zwart of wit gebruikt worden. Naast dit verplichte EU logo staat het producenten vrij om ook nog landelijke en/of regionale keurmerken te gebruiken, dus vaak tref je meerdere logo’s op biologische producten aan. Bekende voorbeelden hiervan zijn het EKO-keurmerk en het Franse Agriculture Biologique logo. In Nederland is Stichting Skal de controleorganisatie die erop toeziet dat biologische producten voldoen aan de Europese regelgeving.

 

Met de komst van deze Europese wet- en regelgeving voor biologische producten kunnen we voor het eerst ook spreken over ‘biologische wijn’. Voorheen bestonden er namelijk wel regels voor biologische landbouw en daarmee voor de verbouwde druiven, maar niet voor de wijn gemaakt van die druiven. Tot augustus 2012 bestond dus slechts ‘wijn van biologisch geteelde druiven’, maar vanaf de Europese oogst van 2012 kan gesproken worden van biologische wijn (mits men voldoet aan de regels, natuurlijk).

 

Voor biodynamische wijnen daarentegen bestaat er nog geen wetgeving. Wel is er een internationaal keurmerk voor biodynamische producten: het Demeter-keurmerk. Dit keurmerk wordt in Nederland en Vlaanderen beheerd door de stichting Demeter. Deze stichting maakt onderdeel uit van Demeter Internationaal, dat de wereldwijd geldende standaarden voor biodynamische landbouw vaststelt.

 

Tot slot

Biologisch en/of biodynamisch wijnbouwen zweverig? Misschien. Onomstreden? Zeker niet. Feit is wel dat diverse gerenommeerde wijnhuizen, zoals Clos de la Coulée de Serrant in Savennières en Domaine Huet in Vouvray, zweren bij deze methoden en inderdaad prachtige wijnen produceren. Maar of dat komt door bio te werken?

 

Voorstanders van deze methoden van wijnbouw stellen dat het verschil met ‘normale’ wijnbouw echt aan de wijn te proeven is. Zij omschrijven biologische en/of biodynamische wijnen als vitaler, rijker, schoner, levendiger, puurder en smaakvoller dan wijnen uit de ‘normale’ wijnbouw. Ook wijzen zij erop dat de wijnstokken in biologische en biodynamische wijngaarden diepere wortels hebben en beter bestand zijn tegen plantenziekten. Sceptici stellen dat er tot op heden geen enkel wetenschappelijk bewijs is geleverd van de invloed van de biologische of biodynamische manier van wijnbouwen op de uiteindelijke wijn. Bovendien wordt de kwaliteit van de wijn natuurlijk ook beïnvloed door de vaardigheden van de wijnboer en wijnmaker, het terroir, weersomstandigheden, etcetera.

 

 

Dus smaken bio wijnen nou beter? Aangezien jij degene bent die de wijn drinkt, is er uiteindelijk maar één persoon die dat oordeel voor jou kan vellen: jijzelf. Ben je benieuwd of je verschil merkt, ga dan vooral proeven, vergelijken en beoordelen. En als je het leuk vindt, breng ons dan op de hoogte van je bevindingen. We zijn benieuwd! 

 

(juni 2013)