Wijnproeven in Jurassic Park
Huh? Jurassic Park? Bedoel je echt wijnproeven tussen de dinosaurussen? Jazeker! Maar gelukkig ging het hier niet om die vleesetende rakkers van Spielberg, maar om de variant die mij wat meer aanspreekt: de dinosaurussen onder de wijnstokken. Deze zeer oude wijnstokken vind je op het Griekse eiland Santorini. Reden voor mij om dit bijzondere eiland en zijn bevlogen wijnmakers te bezoeken, te struinen tussen die dino’s en natuurlijk ook heel veel wijnen te proeven.
Stokoude stokken
Wat de wijnstokken op Santorini zo (stok)oud maakt, is dat ze stammen van voor de phylloxera epidemie. Mocht dit je niks zeggen: phylloxera vastatrix is de druifluis die vanaf het eind van de 19e eeuw bijna alle wijnstokken in Europa om zeep heeft geholpen. Dat doet deze druifluis door de wortels van de wijnstok aan te tasten. Daarom worden wijnstokken sindsdien geënt: een bovenstok wordt ‘geplakt’ op een (Amerikaanse) onderstok met resistente wortels.
Er bestaat echter een klein aantal wijngebieden waar de omstandigheden van nature zo zijn, dat de druifluis er niet kan aarden. Dit zijn de zeldzame plekken waar je nog oude, ongeënte wijnstokken vindt. Santorini is zo’n plek, dankzij de harde wind die hier vaak waait en de unieke, zeer arme bodem die bestaat uit een mix van vulkanische as en puimsteen. Die bodem heeft Santorini te danken aan een grote vulkaanuitbarsting rond 1620 voor Christus, waarbij zelfs een deel van het eiland naar de zeebodem zonk (volgens sommigen is dit het mythische Atlantis). Door deze uitbarsting kreeg het eiland tevens zijn bijzondere vorm van een soort halve maan rondom een steil aflopende krater (de caldera).
Stok? Mandje!
De wijnstokken op Santorini zijn niet alleen oud doordat ze de phylloxera epidemie overleefd hebben: doordat ze nog op hun eigen wortels staan, bereiken ze zelf ook zeer hoge leeftijden. Wijngaarden met stokken van gemiddeld 60 jaar oud zijn hier heel gewoon, en bij Estate Argyros staan zelfs wijnstokken van maar liefst 150 jaar oud. Sterft een oude wijnstok uiteindelijk, dan wordt een uitloper van een naastgelegen stok opzij geleid naar die open plek. Daar wordt deze tot 30 cm diep ingegraven, zodat hij wortel schiet en hier een nieuwe wijnstok uit groeit. Na ongeveer 3 tot 5 jaar wordt de oorspronkelijke uitloper doorgeknipt en staat er dus een nieuwe wijnstok.
Mede hierdoor zijn de wijngaarden van Santorini erg bijzonder om te zien: ze bestaan uit willekeurig verspreid staande wijnstokken die erg laag bij de grond groeien. Hun vorm is evenzo bijzonder: volgens eeuwenoud gebruik worden hun takken tot een soort ronde mandjes geweven, met bladeren aan de buitenkant en (na de vruchtzetting) de druiventrossen aan de binnenkant. Deze mandvorm beschermt de wijnstok en vooral de druiventrossen tegen de harde wind die hier vaak waait en de felle zon die hier volop schijnt.
Assyrtiko
Dé druif van Santorini is de inheemse witte druif Assyrtiko, in zijn eentje goed voor zo’n 70% van de totale druivenaanplant. Het karakter van Assyrtiko werd opvallend beknopt en treffend gedemonstreerd tijdens mijn bezoek aan Estate Argyros: de dame die mij rondleidde maakte een vuist en stootte daarmee richting haar kaak. Assyrtiko is intens, heftig, met flinke zuren en veel mineraliteit. Bij vinificatie op RVS doet de geur van de wijn denken aan natte steen en daarnaast kom je citrusfruit, vooral citroen, tegen. Soms komt de wijn ook wat zilt over (2) en soms ronduit stalig (24). Daarnaast hebben veel wijnen van Assyrtiko ook iets olieachtigs, waardoor hun mondgevoel vaak zowel verfrissend als filmend is. (Noot: omwille van de leesbaarheid zijn de bijbehorende proefnotities onderaan dit artikel geplaatst. Cijfers in de tekst verwijzen naar specifieke wijnen in de notities.)
Ondanks dit uitgesproken, intense karakter zit er veel variatie in wijnen van Assyrtiko. De Kavalieros van Domaine Sigalas bijvoorbeeld krijgt een lange rijping op de lie (dode gistcellen), waardoor de wijn een wat kruidige smaak en duidelijk ronder mondgevoel heeft (15). Voor hun Nykteri gebruiken ze laat geoogste druiven, wat een intrigerende wijn oplevert met naast het frisse, minerale karakter ook een zoetje en aroma’s van honing, appel en perzik (17). Veel wijnproducenten maken ook Assyrtiko’s die gedeeltelijk (3, 25) of geheel (4, 16, 29) een opvoeding op houten vaten krijgen. Zo ontstaan prachtig gebalanceerde wijnen met enerzijds een ronder mondgevoel en tonen van karamel, vanille en soms iets hazelnoot, en met anderzijds toch zuren, citrus, rijpe appel en mineraliteit. Fris en vol tegelijk.
Meer dan alleen Assyrtiko
Hoewel de druivenaanplant gedomineerd wordt door Assyrtiko, staan er op kleine schaal nog 2 belangrijke witte druivenrassen aangeplant: Aidani en Athiri. Aidani geeft sappige, florale wijnen met tonen van lychee, perzik, meloen en/of peer (5, 12, 28), Athiri geeft aroma’s van citrus. Beide druiven hebben mildere zuren dan Assyrtiko en worden om die reden vooral gebruikt om in kleine aandelen hiermee te blenden. Deze blends leveren droge witte wijnen op die net wat fruitiger en vriendelijker zijn (1, 13).
De combinatie van Assyrtiko met meestal ongeveer 10-25% Aidani en/of Athiri vormt ook de basis voor de beroemde vinsanto, een zoete (dessert)wijn. De druiven voor deze wijn worden na de oogst 10 tot 14 dagen in de zon te drogen gelegd om het sap te concentreren. Na de vergisting, die vanzelf stopt bij ongeveer 10-14% alcohol, zijn er nog steeds veel suikers in de wijn aanwezig. Hieraan dankt vinsanto zijn natuurlijke zoetheid. Dan volgt een jarenlange rijping op eikenhouten vaten, waarin de wijnen een scala aan aroma’s ontwikkelen: na 4 jaar rijpen o.a. honing, sinaasappel en rijpe perzik (9), na zo’n 7-12 jaar o.a. gele rozijnen, gedroogde vijgen en dadels (10, 22, 27) en na maar liefst 20 jaar rijping o.a. karamel, chocolade, koffie en gedroogde vijgen (11). Met hun complexiteit en diversiteit aan aroma’s zijn dit wijnen waar je van wilt blijven proeven. Dankzij de zuren uit de druiven kan dit ook: ze houden de zoetheid perfect in balans en maken de vinsanto aangenaam doordrinkbaar. (De vinsanto van Gaia Wines (27) is in dit opzicht opvallend. Deze wijn heeft een merkbaar frisser karakter dan andere vinsanto’s, mede doordat 50% van de druiven in de schaduw wordt gedroogd.)
Blauwe druiven
Alles leuk en aardig met al die witte en zoete wijnen, maar wat als je nou meer fan bent van rode wijn? Of rosé? Geen nood, ongeveer 20% van de druivenaanplant op Santorini bestaat uit blauwe druiven, vooral Mavrotragano en Mandilaria. Op Domaine Sigalas werd mij uitgelegd dat de naam ‘Mavrotragano’ letterlijk ‘zwart en knapperig’ betekent en dat deze druif als hij niet optimaal rijp is wijnen geeft ‘waarbij je eet en drinkt tegelijkertijd’. Zo ver kwam het gelukkig niet met de wijnen die ik proefde van deze druif, maar het zijn wel stevige jongens met flink wat tannines en qua aroma’s kersen, zwoel bosfruit en specerijen als kaneel, kruidnagel en nootmuskaat (8, 21). Mandilaria is een druif die weliswaar aardig wat kleur en tannine geeft, maar niet zo veel body. Om die reden wordt Mandilaria vooral geblend met Mavrotragano, wat fruitige (kers, bosbes, aardbei) en kruidige (specerijen) wijnen met redelijke tannines oplevert (7, 19, 20).
Ook voor rosé gaat Mandilaria in de blend, maar dan samen met de witte Assyrtiko. Dit zijn wijnen met een uitbundig fruitige geur vol aardbeien en frambozen (een beetje zuurstokachtig soms), maar met een opvallend frisse, soms iets zilte smaak met tonen van citrus (6, 30). Niet je standaard rosé dus, maar wel interessant èn lekker. En in wezen is dat ook precies wat de wijnen van Santorini typeert: uniek, complex, verrassend gevarieerd en vooral ook lekker. Absolute aanraders om eens te proberen als je in de gelegenheid bent of, nog beter, een perfect excuus voor een mooie (wijn)reis naar Santorini!
(februari 2017)
Tips
Ben je enthousiast (geworden) en wil je op wijnreis naar Santorini? In het kleine, slaperige dorpje Episkopi Gonia vind je Estate Argyros, waar een prachtige en zeer diverse range aan wijnen te proeven is. Bij Artemis Karamolegos Winery in het vlakbij gelegen Exo Gonia kun je heerlijk lunchen in de verkoelende schaduw van begroeide pergola’s en daarbij direct hun wijnen proeven / drinken. Op de vlakte nabij Oia kun je van verre Domaine Sigalas al zien liggen. Hier is het geweldig wijnproeven midden tussen de wijngaarden. Bij Gaia Wines nabij Kamari tot slot kun je direct aan zee, al mijmerend bij het uitzicht, Assyrtiko’s en olijfolie proeven. En voor de echte wijnfreak: nabij Vothonas vind je het Wijnmuseum Koutsoyannopoulos.
Verkoopadressen
Liever in Nederland de wijnen van Santorini uitproberen? Dit artikel is ontsproten aan mijn eigen passie voor deze wijnen en dus nadrukkelijk niet gesponsord, maar recent ontdekte ik toevallig twee Nederlandse verkoopadressen: enkele wijnen van Domaine Sigalas zijn te koop zijn bij Goods & More en de Assyrtiko Wild Ferment van Gaia Wines is verkrijgbaar bij Margaret Wines .
Proefnotities: wijnen geproefd in maart (ProWein) en juni (Santorini)2015
Estate Argyros
1. Atlantis wit 2014 (wit, 80% Assyrtiko, 10% Aidani, 10% Athiri, RVS): fruitig, fris, appel, perzik, licht floraal, levendig, veel smaak, medium zuren, klein bittertje
2. Argyros Assyrtiko 2014 (wit, 100% Assyrtiko, RVS): ingetogen geur, natte steen, mineraal, vuursteen, citrus, licht zilt. Naast flinke zuren ook iets filmend / olieachtig mondgevoel.
3. Estate Argyros Assyrtiko 2014 (wit, 100% Assyrtiko, 80% RVS, 20% 6 mnd nieuw en gebruikt Frans eiken 500 l.): mineraal, iets meer rondeur, tikje hout, citroen, frisheid met tegelijk zacht mondgevoel, goed in balans, mooie lengte.
4. Estate Argyros Assyrtiko barrel aged 2014 (wit, 100% Assyrtiko, 100% 6 mnd nieuw en gebruikt Frans eiken 500 l.): vol en toch fris, complex, mineraal, licht vanille, citrus, prachtige balans, spannend, nu nog jong.
5. Argyros Aidani 2014 (wit, 100% Aidani, cryoextractie en RVS): iets floraal, citrus, meloen, medium zuren.
6. Atlantis rosé 2014 (rosé, 80% Assyrtiko, 20% Mandilaria, RVS): geur vol aardbei en framboos, smaak frisser, wat citrus, mooie zuren, strak, toch ook ronde afdronk.
7. Atlantis rood 2014 (rood, 90% Mandilaria, 10% Mavrotragano, 6 mnd Frans eiken 500 l.): Kersen, jammy geur, rijpe aardbei, iets van specerijen, kaneel, drop, medium tannines.
8. Estate Argyros Mavrotragano 2012 (rood, 100% Mavrotragano, 18 mnd Frans eiken 500 l.): Geur en eerste aanzet zwoel donker bosfruit, smaak tabak, kruidnagel, nootmuskaat, heftig, nu nog jong.
9. Vinsanto 2007 (zoet, 80% Assyrtiko, 10% Aidani, 10% Athiri, 4 jr Frans eiken): druiven, perzik, honing, sinaasappel. Mooie zoet-zuur balans.
10. Vinsanto 1999 (zoet, 80% Assyrtiko, 10% Aidani, 10% Athiri, 12 jr Frans eiken): honing, gedroogde vijgen, iets parfumachtig, verse dadels, prachtige lengte.
11. Vinsanto 1992 (zoet, 80% Assyrtiko, 10% Aidani, 10% Athiri, 20 jr Frans eiken): chocolade, karamel, gedroogde vijgen, koffie, prachtige lengte.
Domaine Sigalas
12. Aidani 2014 (wit, 100% Aidani, RVS): floraal, lychee, perzik, milde frisheid naast het fruit, bittertje.
13. Aa 2014 (wit,75% Assyrtiko, 25% Athiri, RVS): ingetogen geur, citrus, mineraal, vleug perzik, duidelijke zuren.
14. Santorini 2014 (wit, 100% Assyrtiko, RVS): mineraal, klein beetje olieachtig, citroen, stevige zuren.
15. Kavalieros 2013 (wit, 100% Assyrtiko, RVS, 18 mnd op lie in tank): citrus, mineraal, wat rondeur, iets van verse groene kruiden, flink wat zuren, iets bittertje.
16. Santorini barrel 2014 (wit, 100% Assyrtiko, op lie 6-8 mnd Frans eiken 225 en 500 l., wv 30% nieuw en 70% 2e en 3e gebruik): intense geur met veel hout, smaak citrus, mineraal, flinke zuren, hout, vanille, rijpe gele appel, vleug hazelnoot.
17. Nychteri 2012 (wit, 100% Assyrtiko, late oogst, op lie 30 mnd oud Frans eiken): intense geur van honing en perzik, vol en fris met stevige zuren en ook duidelijk zoetje, mineraal, citrus, rijpe appel, perzik, honing.
18. Ean 2014 (rosé, 100% Mavrotragano, RVS): heel zoetfruitige geur, smaak droger, framboos, boter, aalbes, iets vegetaal.
19. Apopoulos NV (rood, Mandilaria en Agiorgitiko, RVS): iets vegetale aanzet, aalbes en blauwe bes, nootmuskaat, milde tannines.
20. Mm 2013 (rood, 60% Mavrotragano, 40% Mandilaria, deels RVS en deels Frans eiken): floraal, potpourri, kersen, rijpe aardbei, vleug specerijen, medium tannines.
21. Mavrotragano 2013 (rood, 100% Mavrotragano, 18 mnd nieuw Frans eiken): kersen, fractie floraal, kruidig, kaneel, bosbes, medium tannines.
22. Vinsanto 2005 (zoet, 75% Assyrtiko, 25% Aidani, 7 jr oud Frans eiken): erg geurig, gele rozijnen, honing, gedroogde vijgen, mooie zoet-zuur balans, iets tannine, flinke lengte.
23. Apiliotis 2009 (zoet, 100% Mandilaria, 2 jr oud Frans eiken): kersenjam, yoghurt met krentjebrij, cherry coke, medium tannine.
Gaia Wines
24. Thalassitis 2014 (wit, 100% Assyrtiko, RVS): mineraal, natte steen, licht olieachtig, citrus, stalig, fikse zuren.
25. Assyrtiko 2014 Wild Ferment (wit, 100% Assyrtiko, wilde gisten, 50% RVS, 50% in gelijke delen verdeeld over Amerikaans nieuw eiken, Frans nieuw eiken, Frans nieuw acacia): geur nadrukkelijk vanille / hout, rijpe appel, karamel, citrus, lichte kruidigheid, mineraal, flinke zuren naast rond mondgevoel, licht olieachtig, klein bittertje.
26. Thalassitis oak fermented 2014 (wit, 100% Assyrtiko, 100% 6 mnd nieuw Frans eiken): hout, hazelnoot, rijpe appel, citrus, iets ingetogener dan voorgaande 2, rond mondgevoel naast aardig wat zuren.
27. Vinsanto 2005 (zoet, 80% Assyrtiko, 20 % Aidani & Athiri, 50% 10 dgn zongedroogde druiven en 50% 10 dgn schaduwgedroogd, 10 jr op 2e gebruik vaten van de Thalassitis): gedroogde abrikoos, minder zoet dan de andere vinsanto’s, scherper en frisser, daarnaast honing, gedroogde vijg.
Artemis Karamolegos
28. Aidani 2014 (wit, 100% Aidani, RVS): sappig, fruitig, peer, perzik, licht floraal, vriendelijke zuren.
29. Assyrtiko barrel aged 2014 (wit, 100% Assyrtiko, 6 mnd nieuw Frans eiken): citrus, rijpe appel, hout, karamel, rond en toch fris.
30. Terra Nera rosé 2014 (rosé, 50% Assyrtiko, 50% Mandilaria, RVS): geur iets zuurstok, aardbei, kers, iets zilt, fris en licht van smaak.
Koutsoyannopoulos
31. Ksera Homata 2013 (wit, 100% Assyrtiko, RVS): iets geoxideerd, zilt, mineraal, citrus.
32. Ampelones 2011 (rood, Mandilaria, Mavrothiro, Mavrotragano, 18 mnd eiken): rozijn, leer, tabak, kruidnagel, medium tannines.
33. Kamaritis 2002 (zoet, Mandilaria, Mavrotragano, Mavrothiro, Aidani, Assyrtiko, Athiri, 10 jr eiken): rozijnen, chocolade, karamel, kersenvlaaivulling, licht stroperig mondgevoel.
34. Vinsanto 2011 (zoet, Assyrtiko, Aidani, Athiri, 2-4 jr eiken): karamel, honing, gele rozijnen, perzik uit blik.